Սիրելի ընթերցող, մեր հյուսիսային հարևան Վրաստանի հետ մեր հարաբերությունների ճշգրտման համար հարկ է նախևառաջ ճանաչել նրան: Ցավոք, այսօր ՀՀ-ում քիչ են այն հնարավորությունները, որոնց միջոցով իսկապես կարելի կլիներ բարձրացնել հասարակության շրջանում վրացաճանաչողության մակարդակը: Այդպիսի հնարավորություն տալիս է նաև մամուլը, իսկ վրացական մամուլի’ ՀՀ-ին կամ հայությանը վերաբերող նյութերի ամբողջական կամ մասնակի, ինչպես նաև այդ նյութերը մեկնաբանող հրապարակումների քանակը խիստ նվազ է: Որպիսի ավելի լավ ճանաչենք Վրաստանին, ինչպես նաև վրաց ժողովրդի տարբեր շերտերի ու շրջանակների ներկայացուցիչների վերաբերմունքը’ ՀՀ-ի ու հայության հանդեպ, այսուհետ Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնելու վրաց մամուլի առանձին հրապարակումները: Վերջիններս կարող են թարմ չլինել, բայց դա բնավ չի խանգարում, որպիսի հրապարակվող թարգմանությունները լինեն արդիական ու կարևոր: Նյութերը ներկայացնում ենք առանց մեկնաբանությունների, դրանց իրավունքը վերապահելով Ձեզ: Եթե Ձեր կողմից կլինեն հրապարակումներին պատասխանելու ցանկություններ կամ որոշ մեկնաբանություններ, ապա դրանք սիրով կհրապարակվեն մեր կողմից: Ներողություն ենք խնդրում, եթե Ձեզ հանդիպեն լեզվական որոշ անհարթություններ:
Հարգանքներով’
«Միտք» վերլուծական կենտրոնի
խմբագրություն
Հրապարակում N 9
Վրացիների ներդրած լուման հայերի փրկման գործում շատ մեծ է (Հայ բոլշևիկները ապօրինի կերպով, անգթորեն պոկեցին վրաց բոլշևիկներից Լոռեն)
մաս I I
Վրաստանի այլևայլ հատվածներ միշտ զավթել են հայերը (ներկայիս պահին Լոռեն ունեն զավթած), բայց, չնայած մեծ ցանկություններին, այն ամբողջությամբ երբեք չեն զավթել: Դրա փոխարեն’ հենց հայ մտավորականների խնդրանքով և հայերի բարօրության համար, վրացիները լրիվությամբ էին տիրապետում Հայաստանին:
Կարելի է համարձակորեն ասել, որ հայերին (ազգին, կրոնին և էթնոսին) փրկելու, մինչ այսօր հասցնելու, ինչպես նաև’ հայկական մշակույթի զարգացման գործում վրացիները մեծ լումա են ներդրել:
13-րդ դարի սկզբին հայերի որոշակի շրջանակներ ցանկություն հայտնեցին ստեղծել, թեպետև Վրաստանին գերհավատարիմ, բայց այնուամենայնիվ’ սեփական պետություն: Հայ պատմաբանների մի մասն այդպես էլ համարում է, որ Երկայնաբազուկները Թամարի, Լաշայի և Ռուսուդանի թագավորություններում եղել են հայերի ղեկավարներ, նույնիսկ և արքաներ: Եթե նրանք լինեին սյուզերեններ’ կտայի՞ն ինքնավարություն:
Կասկած է ծագում այն բանի, որ Գառնիսիի ու Թբիլիսիի մարտերի ժամանակ հայկական արիստոկրատիան (նշանակություն չունի’ բարեխիղճ, չար կամ ավանտյուրիստ) Իվանե Մխարգրձելիի (Երկայնաբազուկի) գլխավորությամբ դարձան Ջալալեդդինի դավադրության կողմնակիցը: Նրանց հաշվարկներով’ եթե կործանվեր Վրաստանը, ապա հնարավոր կլիներ ստեղծել հայկական պետություն, որը հենց ինքը կզավթեր Վրաստանին: Այդ ծրագրի իրականացմանը խանգարեց Իվանե Մխարգրձելու մահը, ինչպես նաև’ Ջալալեդդինի դաժանությունը հայերի նկատմամբ:
Հայ առաջնորդների որոշ մասը ցանկանում էր վրաց պետությունում հայկական հողեր հավաքել-յուրացնել:
1783թ. կնքված Գեորգիևսկի պայմանագրի համաձայն Լոռե-Տաշիրը ճանաչվեց Վրաստանի սեփականություն: 1827-1829թթ. Թուրքիայից վտարված մեծ քաբակությամբ հայեր բնակեցվեցին Լոռե-Տաշիրում, Քվեմո-Քարթլիում և Վրաստանի մի շարք այլ տարածքներում (նշենք, որ Լոռեի ազգաբնակչությունը բազմիցս է տուժել արշավանքների հետևանքով):
Հայերի ցանկությունը (Քվեմո-Քարթլին անջատել Թբիլիսիի նահանգից) իրականացնելու նպատակով Վորոնցով-Դաշկովն ստեղծեց կրկնակի հանձնաժողով, որի անդամների մեծամասնությունը հայեր ու ռուսներ էին: Հանձնաժողովերը եզրակացրին, որ այդ երկրամասը’ թե բնական և թե տնտեսական տեսակետից ավելի շուտ Թբիլիսիի հետ է կապված, քան թե Երևանի:
Թուրքիայում տեղի ունեցած հայերի ցեղասպանության ժամանակ վրացիները մեկնեցին իրենց քրիստոնեական, բարեկամական և հարևանական ձեռքերն’ օգնություն հասցնելու համար: Սակայն 1918 թ. մայիսի 28-ից հետո, երբ Հայաստանը ձեռք բերեց անկախություն (մեզանից 2 օր հետո միայն), այն ժամանակվա հայ ղեկավարության առաջին քայլերից մեկն այն էր, որ որ պատերազմ իրագործեց Վրաստանի դեմ, իսկ վրաց բանակը հայերին փետուրի նման ետ քշեց և, ամենագլխավորը, ազատագրեց Լոռե-Տաշիրի օկուպացված հատվածը (նրանք հասան մինչև Սանահին’ այն վայրը, ուր ամփոփված է Իվանե Մխարգրձելու մարմինը): Եղբայրության, բարիքի դավաճան հայ ղեկավարությանը հաջողվեց կանգնեցնել վրաց բանակի առաջընթացին (Անգլիայի ղեկավարությունն իր հերթին նպաստեց ստեղծված իրավիճակի կայութնացմանը): Եվ այդպիսով’ Լոռե-Տաշիրը հայտարարվեց չեզոք, վիճելի գոտի:
Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո վրաց բոլշևիկներն առանց որևէ հիմնախնդրի վիճելի տարածքը զիջեցին ,եղբայրներինե’ ոչինչ չզիջող, ագրեսոր հայ բոլշևիկներին: Այն 3812 քառակուսի կիլոմետր տարածք է: Բայց չէ՞ որ այդ ժամանակ Լոռեում հայերը չէին կազմում բնակչության մեծամասնությունը և, համաձայն 1897թ. ցուցակագրման, Բորչալուի գավառում բնակչության թիվն էր 128.587, որտեղից հայեր’ 48.609, թուրքեր’ 37.609, հույներ’ 21.347, վրացիներ’ 6.685: Նշենք նաև, որ այդ երկրամասը հարուստ է օգտակար համածոներով’ ոսկով, պղնձով և այլն, որոնք կազմում էին Քարթլի-Կախեթիի թագավորության եկամտի քառորդ մասը:
Եվրոխորհուրդը պարտադրում է Վրաստանին’ ընդունելու երկրից 1944թ. բռնագաղթած թուրք մեսխերին, որոնց որոշակի մասը վրացիներ են: Կարծում ենք’ կգա ժամանակ, և մեր բարեկամ հայերը կվերադարձնեն բոլշևիկների կողմից անգթորեն խլած Լոռեն, և այդ տարածքում բարեկամորեն կբնակվեն հայերն ու այսպես կոչված’ թուրք մեսխերը:
Գիա Խևելի
«Ջորջիան թայմս»
թիվ 50, 16-23.12.2004թ.
7or.am
Հայերեն